„Briselski sporazum – između stvarnosti i medija“
Briselski dijalog Beograda i Prištine, koji se vodi pod okriljem EU, gledano iz ugla legitimnosti i participativnosti je daleko od potrebnog nivoa transparentnosti. Stranama u dijalogu data je mogućnost da svaka na svoj način prezentuje postignuća i neuspehe u dogovoru i primeni Briselskih sporazuma. To za posledicu ima manjak informacija, dokumenata i spremnosti aktera da budu propitivani.
Generalno, novinari se nalaze pred velikim izazovom u ostvarivanju svoje primarne funkcije: da informišu, pitaju, analiziraju i javnosti predstave relevatnu sliku. Novinarski rad se najčešće svodi na čekanje izjava i saopoštenja, te oslanjanja na čitanje između redova i nezvanične izvore.
U takvom ambijentu, prema nalazima monitoringa, mediji su ostvarili svoju informativnu ulogu, uz prisustvo promocije pre svega Vlade Srbije. Mediji generalno imaju pozitivanstav prema Briselskom proces. Retki su primeri istraživačkog i analitičkog novinarstva.
Posmatrajući šire, takav ambijent ide u prilog kritičarima Briselskog sporazuma, koji bivaju isključeni iz javne komunikacije, čime im se dodatno daje na legitimnosti i značaju, jer legitimno traže transparetnost procesa.
Posmatrajući retoriku učesnika u dijalogu, ona je pre svega informativno-etnomobilišuća, odnosno dominiraju birokratska retorička sredstva.
Tematski okvir je načelan i uopšten. Zajednica srpskih opština je glavna tema.
Kontekst je redukovan na evrointegracije Srbije, unutrašnje politička dešavanja na Kosovu i raspravu o primeni dogovorenog u Briselu. Kontekst pomirenja Srba i Albanaca, kao ključni preduslov za unapređenje ambijenta za primenu Briselskih dogovora, skoro da ne postoji.
U pogledu vremenske zastupljenosti, glavne pregovoračke strane su zauzele najviše vremena. Međutim, kada je u pitanju tonalitet, srpska strana je izvanredno pozitivno predstavljenja, dok je prištinska po pozitivnom tonu manje potizitivno predstavljena od kosovske antisporazumske opozicije.
Protivnici Briseleskog sporazuma se su malo ili nimalo predstavljeni. Na mestu gde bi oni trebalo da budu, kao druga strana, nalaze se analitičari i civilno društvo čime se “stvara” medijski diverzitet.
Da sumiramo. Za dalji uspeh Briselskog procesa, od posebne važnosti je da se dijalog Beograda i Prištine proširi iz briselskih kancelarija, odnosno da se u njega pored razgovora političkih predstavnika Beograda i Prištine uključese i ostali akteri, pre svega u okviru medija, putem dijaloških emsija. Da je to potrebno i dobro, govori primer toga je saradnja privrednih komora Srbije i Kosova.
Širenjem aktera, posebno uključivanjem njegovih protivnika, na najbolji način se povećava dijalog u društvu, čime se stvara pozitivna atmosfera i doprinosi ne samo primeni Briselskih sporazuma, već generalno boljim odnosima Srba i Albanaca.
U poređenju sa ranijim tematskim monitorinzima, primetna je matrica izveštavanja koju karakteriše:
o Izrazito/uglavnom pozitivno predstavljanje nosilaca funkcija unutar izvršne (bicefalne) vlasti (predsednik, premijer, vlada, ministarstva)
o Informativno-promotivni pristup temi/problemu
o Novinari ostaju neutralni, neutralnost čuvaju držanjem mikrofona
o Druga strana u istom prilogu je retkost, ako postoji ona je tu da potvrdi i protumači temu. U toj ulozi su obično analitičari, koji tako “uzimaju mesto” strankama opozicije, čime se pravi privid medijskog diverziteta aktera
o Altervladina strana je ili
isto ili nešto manje predstavljeni od (pro)vladineuz značajno manje pozitivno predstavljanje,
značajno vremneski manje predstavljena, ali veoma pozitivno
Retki su slučajevi da su akteri malo i negativno predstavljeni
Na osnovu do sada sprovedenih monitoringa možemo primetiti tri tipa postupanja medija
• Biltenizacija – promotivno izveštavanje medija o temama koje su „date“ medijima
• Perijanizacija – mediji postaje sredstvo etiketiranja i odmazde prema onima koji se suprostave onima koji imaju kontrolu nad medijima ili onima koji su povezani sa vlasnikom medija )
• Cenzurisanje izostavljanje relevantnih tema i aktera
NALAZI
– Najviše vremena i priloga na temu Briselskog sporazuma bilo je na Radio TV Srbije i TV B92. U proseku svaki drugi prilog je imao najavu. U poređenju sa posmatranim medijima na Kosovu na srpskom jeziku mediji sa sedištem u Beogradu su skoro duplo manje izveštavali na ovu temu!
– Za razliku od medija na Kosovu na srpskom jeziku, mediji sa sedištem Beogradu su dosta manje bili fokusirani kada je u pitanju tema Biselskog sporazuma. Naime, u više od 50% slučajeva tema Briselskog sporazuma su bili spomenuti (u kontekstu sa drugim temama)
– U pogledu žanrovske strukture, kod svih medija dominiraju izveštaji sa izjavama. Od ovog trenda odsutpaju RTS i TV B92 koja su imale nešto više reportaža.
– Posmatrane televizije su imale afirmativno-informativni pristup prema temi monitoringa. TV Pink je televizija na koja je najviše afirmativno izveštavala o Briselskom sporazumu, ali ujedno i televizija gde je bilo, doduše skoro duplo manje, kritičkih sadržaja.
– Retoričke strategije aktera su pre svega usmerene na informisanje, odnosno (etno)mobilizaciju. Objašnjenje i analiza su najviše zastupljeni na RTS i TV Prvoj, dok polemika i argumentacija dominiraju na RTS i TV Pinku. Propagandnih sadržaja najviše ima na TV Pinku.
– Medjima dominira birokratska naracija. Ovo se pre svega odnosi na TV Prvu na kojoj su najviše prisutni iznošenje činjenica, specifičnih i opštih, konzistentno izlaganje i rutinska naracija. Slikovit govor je najviše prisutan na RTS i TV Pinku.
– Za razliku od TV Pinka na kojem su prezentovane informacije u najvećoj meri predstavljene u kontekstu primene Briselskog sporazma, ostale televizije sa sedištem u Beogradu su prezetovane informacije u najvećoj meri stavljale u kontekst evrointegracije Srbije, odnosno unutrašnje političkih pitanja na Kosovu. Valja naglasiti da je samo TV B92, ali veoma malo, informacije o Briselskom procesu stavljala u kontekst pomiranje Srba i Albanaca.
– Tematski okvir na sve četiri monitorisane televizije karakteriše dominacija opšte načelne priče o Briselskom procesu, odnosno teme koje se odnose na primenu Briselskog procesa. Kada su u pitanju konkrente teme, Zajednica srpskih opština je dominirajuća tema. Iza nje je poglavlje 35.
– U pogledu normativne argumentacije na kojoj se baziraju Briselski sporazumi, dominiraju sami briselski sporazumi, odnosno normativa Evropske unije i Kosova. Normativni akti Srbije se veoma malo pominju.
– Glavne prepreke za primenu Briselskih sporazuma za aktere koji su bili u medijima su Priština i status Zajednice srpskih opština.
– Izvršna (bicefalna) vlast u Srbiji(predsednik, Vlada Srbije, odnosno učesnici u pregovaračkom procesu su akteri sa najviše predstavljenog vremena. U slučaju TV Pink oni su dva i po puta više predstavljeni od drugoplasirane, prištinske strane, koja je na svim analiziranim televizijama na drugom mestu. Na tim televizavijama kosovska pregovaračka strana je u istim vremenom predstavljena kao srpska. Na trećem mestu je Evropska unija, kako adiminstracija u Briselu tako i Beogradu oličena u Delegaciji EU.Zavisnos od televizije na najviše vremena su dobili civilno društvo, kosovska opozicija koja je protiv Briselskog procesa, Srbi u kosovskim institucijama. Najmanje vremena od relevanih aktera su dobile srpske opozicione stranke sa sedištem u Beogradu kako one koje su za tako one koje su protiv Briselskog sporazuma.
– U pogledu tonaliteta, najpozitivnije predstavljeni akteri su oni koji pregovaraju sa strane Srbije, dok je kosovska pregovaračka strana predstavljena manje pozitivino, odnosno više negativno od kosovske antibriselska opozicije. Valja istaći da opozicija, koja je u Srbiji za Briselski sporazum, na TV Pink predstavljena ukupno sa devet sekundi tokom četvoromesečnog monitoringa i svih devet sekundi negativno.
Monitoring medija na temu Briselski sporazum – mediji na srpskom KiM
Media coverage of the Brussels process – september/december 2015
